Με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζουμε την ετήσια έκδοση της έρευνας “The RSM Board Diversity Survey” για το έτος 2024. Από το 2021 έως και σήμερα, πραγματοποιούμε ετησίως την εις βάθος μελέτη σχετικά με τη δομή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διοικητικών συμβουλίων των ελληνικών εισηγμένων εταιριών και των μελών που τα απαρτίζουν. Στόχος της έρευνας είναι να προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για την παρούσα κατάσταση της Εταιρικής Διακυβέρνησης και τις μελλοντικές τάσεις, βοηθώντας τους οργανισμούς να προσαρμοστούν και να ενισχύσουν τη στρατηγική τους για μια ισχυρή κουλτούρα ποικιλομορφίας. Παράλληλα, αναλύουμε το βαθμό συμμόρφωσης των Ελληνικών εισηγμένων εταιριών και σημειώνουμε τα κενά που πρέπει να καλυφθούν για την υιοθέτηση ενός ιδανικού διοικητικού συμβουλίου, στο οποίο όλα τα μέλη του αντιμετωπίζονται ως ισότιμα, έχουν βήμα, λόγο και γνώμη και μπορούν έμπρακτα να συνεισφέρουν τις σκέψεις τους χωρίς περιορισμούς.

Τα στοιχεία που εξετάζουμε κατηγοριοποιούνται σε δέκα βασικές κατηγορίες κριτηρίων, συμπεριλαμβανομένων του φύλου, της ηλικίας, της εθνικότητας, των οικογενειακών σχέσεων μεταξύ των μελών, των δεξιοτήτων, του ακαδημαϊκού επιπέδου και γενικά της ανεξαρτησίας των μελών, με στόχο να εντοπίσουμε πιθανούς συσχετισμούς μεταξύ εταιριών και κλάδων.

Λαμβάνοντας υπόψη μας τα απαιτούμενα κριτήρια πολυμορφίας καθώς και επιπλέον βέλτιστες πρακτικές,  αναλύσαμε 142 Εισηγμένες Ελληνικές Επιχειρήσεις και τα 1195 μέλη τους σε 10 βασικές κατηγορίες κριτηρίων αξιολόγησης της πολυμορφίας και συμπερίληψης.

Βασικά Πορίσματα αναφορικά με τη πολυμορφία των διοικητικών συμβουλίων 

Σύνθεση και αριθμός μελών Διοικητικών Συμβουλίων: Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας “The RSM Board Diversity Survey”, σε σύνολο 142 εισηγμένων εταιριών που περιλαμβάνονται στο δείγμα, ο αριθμός των μελών ανέρχεται σε 1.195. Από αυτά, τα 390 είναι εκτελεστικά μέλη, τα 351 μη εκτελεστικά μέλη και τα  454 είναι ανεξάρτητα μη εκτελεστικά, με τα αντίστοιχα ποσοστά να διαμορφώνονται σε 33,0%, 29,0% και 38,0%. Τα Διοικητικά Συμβούλια των Εισηγμένων Ελληνικών Επιχειρήσεων έχουν κατά μέσο όρο 8 μέλη. 

Διαφοροποίηση ανά φύλο: Ως προς την κατανομή ανά φύλο, τα Διοικητικά Συμβούλια των εισηγμένων εταιρειών αποτελούνται από 869 άνδρες και 326 γυναίκες, αντιπροσωπεύοντας ποσοστά 73% και 27% του συνολικού αριθμού μελών αντίστοιχα, με την αναλογία γυναικών προς άνδρες να είναι 1:4. Αξίζει να σημειωθεί πως το ποσοστό αυτό καλύπτει την απαίτηση του Ελληνικού Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης (ΕΚΕΔ), ο οποίος και ορίζει ότι τα κριτήρια επιλογής για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου πρέπει να περιλαμβάνουν επαρκή εκπροσώπηση και των δύο φύλων, με ποσοστό που δεν μπορεί να είναι μικρότερο από το 25% του συνολικού αριθμού των μελών.

Συνολικά, στα Διοικητικά Συμβούλια 60 περίπου εταιρειών (από τα 142 που εξετάστηκαν) το απόλυτο ποσοστό γυναικών είναι μεγαλύτερο ή ίσο από 25%, όμως υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι εταιρείες πληρούν τις προϋποθέσεις, παρότι ο αριθμός των γυναικών είναι χαμηλότερος από 25%. Για παράδειγμα, σε πενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο, ο αριθμός των γυναικών πρέπει να είναι  τουλάχιστον μία, που ουσιαστικά αντιστοιχεί σε ποσοστό 20%. 

Από το 2021, όταν και ξεκίνησε η έρευνα πριν την εφαρμογή του Νόμου 4706/2020, έως και το 2024, η εκπροσώπηση των φύλων στα Διοικητικά Συμβούλια των ελληνικών εισηγμένων εταιρειών έχει σημειώσει σημαντική αύξηση 10 ποσοστιαίων μονάδων, με την παρουσία γυναικών να αυξάνεται σταθερά (2021: 17%, 2024: 27%). 

Ως προς τους επιμέρους κλάδους, τα υψηλότερα ποσοστά στην εκπροσώπηση γυναικών, καταγράφουν οι κλάδοι της ενέργειας, των τηλεπικοινωνιών και της τεχνολογίας, όπου πλέον υπάρχει σχεδόν μια γυναίκα για κάθε δύο άνδρες, ακολουθούμενοι από τους κλάδους των βιομηχανικών προϊόντων και των τραπεζών.

Ιδιότητες μελών σε ανώτερες θέσεις: Στον αντίποδα, σημαντική υστέρηση παρατηρείται στην κορυφή της επιχειρηματικής ιεραρχίας, καθώς οι γυναίκες κατέχουν μόλις 64 θέσεις ανώτατων μελών (θέσεις Προέδρου, Αντιπροέδρου ή Διευθύνοντος Συμβούλου ή συνδυασμού αυτών), έναντι 366 που καλύπτονται από άνδρες – δηλαδή αναλογία 1 προς 7. Αντίστοιχα, μόλις 12 θέσεις Προέδρου Διοικητικού Συμβουλίου και 8 θέσεις Διευθύνοντος Συμβούλου καλύπτονται από γυναίκες, το οποίο σημαίνει ότι μόλις το 1% των εταιριών διαθέτουν  γυναίκα ως Πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου.

Ανεξαρτησία μελών: Ως προς την ύπαρξη ανεξάρτητων, μη εκτελεστικών μελών, η συντριπτική πλειονότητα των εταιρειών καλύπτει το σχετικό κριτήριο, ενώ 44 εταιρείες διαθέτουν δύο ανεξάρτητα μη εκτελεστικά μέλη και 52 εταιρίες τουλάχιστον τρία μέλη μη εκτελεστικά η καθεμία. Αναλυτικά, ο κλάδος των ασφαλειών και των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών, ενώ ακολουθούν ο κλάδος των τραπεζών και ο κλάδος του εμπορίου. Στον αντίποδα, το μικρότερο ποσοστό συγκέντρωσης ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών καταγράφεται στον κλάδο της τεχνολογίας, ήτοι 25%. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε μόνο 3 εταιρίες το ποσοστό εκπροσώπησης των μη εκτελεστικών μελών είναι μεγαλύτερο του 80%.

Συγκέντρωση θέσεων στο ίδιο πρόσωπο: Ταυτόχρονα, μια σειρά από πρόσωπα εμφανίζονται σε παραπάνω του ενός Διοικητικά Συμβούλια, καθώς 8 πρόσωπα καλύπτουν παράλληλα θέσεις μέλους Διοικητικού Συμβουλίου σε 4 διαφορετικά Διοικητικά Συμβούλια, 25 πρόσωπα καλύπτουν παράλληλα θέσεις μέλους Διοικητικού Συμβουλίου σε 3 διαφορετικά Διοικητικά Συμβούλια, 79 πρόσωπα καλύπτουν παράλληλα θέσεις μέλους σε 2 διαφορετικά Διοικητικά Συμβούλια, ενώ 922 πρόσωπα καλύπτουν μία θέση.

Την ίδια στιγμή, σε αρκετές περιπτώσεις εισηγμένων εταιρειών παρατηρείται συγκέντρωση θέσεων και αρμοδιοτήτων σε ένα μόνο άτομο, γεγονός που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την πολυμορφία στα Διοικητικά Συμβούλια. Συγκεκριμένα, σε 27 εταιρίες, οι θέσεις του Προέδρου και του Διευθύνοντος Συμβούλου κατέχονται από το ίδιο πρόσωπο, ενώ σε 15 εταιρίες, ο Διευθύνων Σύμβουλος είναι επίσης Αντιπρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου. Σε μόλις 11 εταιρίες ο Πρόεδρος είναι ανεξάρτητος μην εκτελεστικός.

Διαφοροποίηση ως προς την εθνικότητα των μελών: Αναφορικά με την εθνικότητα των μελών, το 10% του συνόλου των Διοικητικών Συμβουλίων (107 μέλη)  προέρχεται από χώρες εκτός Ελλάδος. Από αυτά, τα 85 είναι άνδρες και οι 29 είναι γυναίκες. Τα περισσότερα μέλη μη Ελληνικής εθνικότητας, εμφανίζονται στον κλάδο των Βιομηχανικών Προϊόντων & Υπηρεσιών και των Τραπεζών, ενώ τα λιγότερα στον κλάδο των Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας.

Διαφοροποίηση ως προς την ηλικία των μελών: Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα της έρευνας αφορά την ηλικία των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων, καθώς μόλις το 0,1% έχει ηλικία μικρότερη των 30 ετών και το 22% ηλικία μικρότερη των 50 ετών. Αντίστοιχα, το 34% έχει ηλικία μεταξύ 51 και 60 έτη, το 32% μεταξύ 61 και 70 έτη και το 16% ηλικία άνω των 70 ετών. 

Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι το γηραιότερο μέλος που συμμετέχει σε Διοικητικό Συμβούλιο είναι 94 ετών, άνδρας και κατέχει το ρόλο Μέλους. Παράλληλα, το νεότερο μέλος είναι 26 ετών, άνδρας, και κατέχει ρόλο Μέλους. Και τα 2 πρόσωπα συμμετέχουν σε Διοικητικά Συμβούλια με «οικογενειακό» χαρακτήρα.

Οικογενειακές σχέσεις μεταξύ των μελών: Σχεδόν μία στις δύο εισηγμένες επιχειρήσεις (44%) έχει «οικογενειακό» χαρακτήρα με τουλάχιστον δύο μέλη συνδεδεμένα με τον βασικό μέτοχο να συμμετέχουν στα Διοικητικά τους Συμβούλια. Τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται στους κλάδους υγείας, των καταναλωτικών προϊόντων, των τροφίμων και των πρώτων υλών με αναλογία περίπου 1 προς 3 μέλη Διοικητικού Συμβουλίου, τα οποία είναι συνδεδεμένα με το βασικό μέτοχο.

Ακαδημαϊκό επίπεδο των μελών: Σε σχέση με το επίπεδο σπουδών σύμφωνα με την έρευνα προκύπτει πως το 42% των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων έχει τουλάχιστον προπτυχιακό τίτλο σπουδών, το 47% των μελών μεταπτυχιακό και το 11% αυτών κατέχουν διδακτορικό τίτλο σπουδών. 

Μείγμα δεξιοτήτων και γνωστικού αντικειμένου μελών: Εξετάζοντας το αντικείμενο σπουδών και τις θέσεις ευθύνης των μελών διοικητικών συμβουλίων διαπιστώσαμε ότι το 65% των μελών έχει ειδίκευση στα οικονομικά και τη διοίκηση επιχειρήσεων γενικότερα, 11% κατέχει εμπειρία στον τομέα της παραγωγής και 7% στον τομέα των πωλήσεων ή την παροχή νομικών συμβουλών. Μέλη με εξειδικευμένες δεξιότητες σε θέματα διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, πληροφορικής, βιώσιμης ανάπτυξης έχουν μικρότερη σχετικά παρουσία στα διοικητικά συμβούλια των Ελληνικών εισηγμένων. Σημαντικό εύρημα αποτελεί το γεγονός ότι μόνο το 3% των μελών των Διοικητικών Συμβουλίων έχει ειδίκευση στο HR και στο ESG, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την εταιρική διακυβέρνηση, σε μια εποχή που η εύρεση και διαχείριση ανθρώπινου δυναμικού και η διαχείριση θεμάτων sustainability αποτελούν προτεραιότητα για τις επιχειρήσεις.

Εμπειρία σε διαφορετικό κλάδο: Στον αντίποδα, διευρυμένη είναι η ποικιλομορφία ως προς την εργασιακή εμπειρία, με τα μέλη Διοικητικών Συμβουλίων να διαθέτουν επαρκή γνώση του μοντέλου λειτουργίας και του κλάδου δραστηριοποίησης της εταιρίας, αλλά και εμπειρία σε διαφορετικούς κλάδους. Σε απόλυτους αριθμούς, από τα 1.195 συνολικά μέλη, τα 867 έχουν εμπειρία σε διαφορετικό κλάδο από την εταιρία στην οποία εργάζονται.

Κατάταξη και συνολική βαθμολογία κλάδων 

Βάσει της ανάλυσης των κριτηρίων πολυμορφίας των Διοικητικών Συμβουλίων προκύπτει η συνολική βαθμολογία ανά κλάδο. Αναλύθηκαν οι βασικές 10 κατηγορίες (Συμμετοχή ανά φύλο, Δεξιότητες, Ηγετικές Δεξιότητες, Εθνικότητα, Οικογενειακές Σχέσεις, Ιδιότητα μελών, Ηλικία, Επίπεδο Εκπαίδευσης, Διαφορετικός Κλάδος και Επιτροπές ΔΣ).

Ο κλάδος των Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας έλαβε τη μεγαλύτερη βαθμολογία (596) ενώ αμέσως μετά στη δεύτερη θέση βρίσκεται ο κλάδος των Ταξιδιών & Αναψυχής (585), στην τρίτη ο κλάδος της Ακίνητης Περιουσίας (579) και στην τέταρτη ο κλάδος των Τραπεζών (566). Οι επιχειρήσεις των συγκεκριμένων κλάδων φαίνεται να αξιοποιούν στο μέγιστο τα κριτήρια πολυμορφίας που κάνουν τα Διοικητικά τους Συμβούλια συμπεριληπτικά.

Δείκτης Board Diversity Index

Υιοθετώντας εξειδικευμένη μεθοδολογία, η έρευνα παρουσιάζει τη συνολική απόδοση των Ελληνικών Εισηγμένων ΔΣ σε σχέση με τα κριτήρια πολυμορφίας και συμπερίληψης που αναλύονται στην ετήσια έρευνα. Ο δείκτης του βαθμού υιοθέτησης πρακτικών ποικιλομορφίας των ΔΣ των Ελληνικών Εισηγμένων σε σχέση με τα προκαθορισμένα κριτήρια, για το 2024 διαμορφώθηκε σε 508 μονάδες.

Επιτροπές Ελέγχου, Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων

Στο πλαίσιο της έρευνας εξετάστηκε και η σύνθεση των υποχρεωτικών Επιτροπών Ελέγχου και Επιτροπών Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων των εισηγμένων εταιριών. Η σύνθεση των επιτροπών και η συμμετοχή των μελών φαίνεται να αντιστοιχεί στη σύνθεση των Διοικητικών Συμβουλίων συνολικά. Για παράδειγμα, όσων αφορά την εκπροσώπηση ανά φύλο, οι Επιτροπές Ελέγχου στελεχώνονται από 77% μέλη άνδρες και 23% μέλη γυναίκες, ενώ αντίστοιχα οι Επιτροπές Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων στελεχώνονται από 71% μέλη άνδρες και 28% μέλη γυναίκες. Χαμηλή παραμένει η εκπροσώπηση γυναικών σε ανώτατες θέσεις με μόλις 21 Επιτροπές Ελέγχου και μόλις 37 Επιτροπές Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων να έχουν γυναίκα Πρόεδρο. Αναφορικά με τη σύνθεση των Επιτροπών των Διοικητικών Συμβουλίων, στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι τριμελείς  - γεγονός που ισχύει για το 86% των Επιτροπών Ελέγχου και το 88% των Επιτροπών Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων. Τέλος, αναφορικά με το σημαντικό στοιχείο της ανεξαρτησίας των μελών, προκύπτει πως στις Επιτροπές Ελέγχου 376 μέλη (81%) είναι μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και αντίστοιχα 494 (98%) μέλη των Επιτροπών Αποδοχών και Υποψηφιοτήτων είναι μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την ανεξαρτησία των Επιτροπών των Διοικητικών Συμβουλίων των Εισηγμένων Ελληνικών επιχειρήσεων.

Βασικά Συμπεράσματα

Η εφαρμογή του νέου νόμου 4706/2020 αποτέλεσε για πολλές επιχειρήσεις κρίσιμη ευκαιρία αναβάθμισης των διοικητικών πρακτικών τους, αναγνωρίζοντας ότι η συμμόρφωση με τον νόμο δεν πρέπει να είναι απλώς τυπική, αλλά ουσιαστική. Παρότι παρατηρήθηκαν αλλαγές το 2021 στη σύσταση των Διοικητικών Συμβουλίων με βάση τις οδηγίες εφαρμογής του νόμου 4706/2020, έκτοτε οι μεταβολές που έχουν γίνει προς ένα πιο συμπεριληπτικό πλαίσιο, δεν είναι εμφανείς. Συνεπώς, οι επιχειρήσεις οφείλουν να αντιληφθούν ότι  η δημιουργία και υιοθέτηση συστημάτων που υπερβαίνουν τις ελάχιστες νομικές απαιτήσεις, προάγει την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και την ακεραιότητα των διοικητικών συμβουλίων και είναι αυτή που μπορεί να προσδώσει στις ελληνικές εταιρείες ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά. 

Μέσα στην επόμενη τριετία, τα Διοικητικά Συμβούλια θα πρέπει να έχουν εκπροσώπηση ανά φύλλο που να είναι τουλάχιστον 40%. Ως εκ τούτου, στην πλειονότητά αναμένονται σημαντικές διαφοροποιήσεις στις δομές τους και στην σύνθεση τους, προκειμένου να συμμορφωθούν με την απαραίτητη ποσόστωση. Εντούτοις, τα ζητήματα που προκύπτουν ως προς την Εταιρική Διακυβέρνηση είναι τόσο ποσοτικά όσο και –κυρίως- ποιοτικά.

Η πολυμορφία στο διοικητικό συμβούλιο ή στην ευρύτερη κουλτούρα μιας εταιρείας πρέπει να συνοδεύεται από βαθιά ενσωμάτωση ουσιαστικών αξιών. Η απλή προσθήκη γυναικών σε ένα ανδροκρατούμενο διοικητικό συμβούλιο, χωρίς να διαφοροποιούνται σε γνώσεις, εμπειρίες ή δεξιότητες, δεν εξασφαλίζει την επιθυμητή πολυμορφία. Εάν τα μέλη ενός διοικητικού συμβουλίου φέρνουν ποικιλία στις απόψεις και τις δεξιότητές τους, αλλά δεν τους δίνεται η δυνατότητα να εκφραστούν λόγω μιας μη συμπεριληπτικής κουλτούρας, τότε τα οφέλη της πολυμορφίας παραμένουν απλώς θεωρητικά.

Αναγνωρίζοντας και ενσωματώνοντας την πολυμορφία στις διαδικασίες μας, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα διοικητικό συμβούλιο που όχι μόνο ανταγωνίζεται αλλά και εμπνέει, θέτοντας τα θεμέλια για ένα μέλλον γεμάτο καινοτομία, αριστεία και βιωσιμότητα. Αναγνωρίζουμε ότι το σημερινό Διοικητικό Συμβούλιο είναι πιο προοδευτικό και πολυδιάστατο από το παρελθόν. Ωστόσο, η πρόοδος δεν σταματά εδώ. Είναι καθήκον όλων μας να συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός Διοικητικού Συμβουλίου του μέλλοντος που θα ξεπερνά τις προσδοκίες, προάγοντας τη διαφάνεια, τη διαφορετικότητα και την καινοτομία για μια βιώσιμη ανάπτυξη.