De Europese Unie bevindt zich op een cruciaal moment, waarop economische veerkracht, technologische innovatie en strategische autonomie moeten samenkomen om welvaart op lange termijn veilig te stellen. Voortbouwend op het baanbrekende Draghi-rapport wil de EU Competitveness Compass voor concurrentievermogen deze koers uitstippelen, door beleid en investeringen op elkaar af te stemmen om bestaande uitdagingen aan te pakken en tegelijkertijd kansen in verschillende sectoren te ontsluiten. Aan de hand van het Competitiveness Compass van de Europese Commissie worden in dit artikel de gevolgen van de komende beleids- en regelgevingswijzigingen voor de internationale handel onderzocht.  

Hoewel het kompas voor concurrentievermogen tot doel heeft de regelgeving te stroomlijnen, de financiering voor strategische sectoren te verhogen en een bedrijfsvriendelijker klimaat te creëren, betekent dit niet dat de Europese Commissie zich terugtrekt uit de kernverplichtingen van de Europese Commissie op het gebied van duurzaamheid, de rechtsstaat en mensenrechten. De EU blijft vastberaden vasthouden aan haar doelstelling om tegen 2050 koolstofneutraliteit te bereiken en ervoor te zorgen dat economische groei en verantwoordelijkheid voor het milieu hand in hand gaan.  

Dit artikel is geschreven door Marius Ungureanu ([email protected]) en Sefa Geçikli ([email protected]), Marius en Sefa maken deel uit van RSM Netherlands Business Consulting Services, specifiek gericht op Internationale Handel en Strategie.  

Belangrijkste thema's die van invloed zijn op de internationale handel

Internationale handel is lange tijd een pijler geweest van de economische welvaart van Europa en evolueerde van de vroege oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1951 tot een complex en onderling verbonden wereldhandelsnetwerk. Internationale handel is een kernonderdeel van het economisch welzijn en de verdere ontwikkeling van Europa. Het is ook een sterk instrument in de portefeuille van Europa als het gaat om het aangaan van contacten met regeringen buiten Europa en het bevorderen van Europese belangen. Als zodanig zal een afname van de rol van Europa in de internationale handel ongetwijfeld negatieve gevolgen hebben voor de rol van Europa op het wereldtoneel. Het doel van het Kompas is om het makkelijker en sneller te maken om zaken te doen in Europa en met Europa. In die zin heeft de Commissie besloten zich te concentreren op vier hoofdthema's: innovatie, strategische afhankelijkheden, de single market en decarbonisatie. Elk van deze thema's wordt op zijn beurt geschraagd door specifieke wetgevings- of beleidshandelingen die het vertrouwen en de toewijding moeten wekken dat de Commissie ernaar streeft de Europese economie daadwerkelijk om te buigen.  

Innovatie, onderzoek en ontwikkeling

Innovatie blijft een hoeksteen van de strategie van de EU om het mondiale concurrentievermogen te versterken. Ondanks het behoud van een groot aandeel van wereldwijde octrooien, worstelt Europa echter om intellectuele activa om te zetten in wereldwijde handelsvoordelen. De start-up- en opschalingsstrategie van de EU heeft tot doel barrières weg te nemen die de groei van innovatieve bedrijven belemmeren en een ecosysteem te cultiveren dat ondernemerschap aanmoedigt. Centraal hierin staat de Europese Innovatiewet, die prioriteit geeft aan toegang tot geavanceerd onderzoek, geavanceerde technologische infrastructuur en flexibiliteit van de regelgeving. Dit omvat het opzetten van risicovrije testomgevingen, zoals regulatory sandboxes, om de commercialisering van nieuwe technologieën te versnellen.

In overeenstemming met het kompas voor concurrentievermogen van de Europese Commissie heeft de EU aanzienlijke investeringen toegezegd in digitale infrastructuur zoals AI, cloud computing, kwantumtechnologieën en 6G-netwerken om het wereldwijde concurrentievermogen te waarborgen. Het TechEU-investeringsprogramma ondersteunt innovaties in sectoren zoals halfgeleiders, kwantumcomputing en schone technologie, waardoor het leiderschap van Europa op het gebied van transformatieve industrieën wordt versterkt en tegelijkertijd duurzame economische groei wordt gestimuleerd. Deze technologische soevereiniteit zou de Europese vraag naar buitenlandse technologie-import kunnen verminderen en tegelijkertijd de export van innovaties van eigen bodem kunnen bevorderen. Niet-EU-landen die toegang willen tot geavanceerde technologieën, kunnen op hun beurt te maken krijgen met strengere handelsvoorwaarden, waarbij partnerschappen afhankelijk zijn van de naleving van EU-normen met betrekking tot gegevensprivacy, cyberbeveiliging en bescherming van intellectueel eigendom.  

Strategische afhankelijkheden

De EU intensiveert haar inspanningen om haar strategische autonomie te versterken door prioriteit te geven aan de ontwikkeling van binnenlandse productiecapaciteit in kritieke sectoren zoals halfgeleiders, zeldzame aardelementen en energietechnologieën. Het verminderen van de afhankelijkheid van externe leveranciers is van cruciaal belang om geopolitieke risico's te beperken en economische veerkracht te waarborgen. Daartoe bevordert de EU een "Europees preferentiebeleid" op het gebied van overheidsopdrachten, om ervoor te zorgen dat strategische industrieën meer afhankelijk zijn van in de EU gevestigde leveranciers.

Daarnaast zijn maatregelen zoals de uitbreiding van het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) bedoeld om koolstoflekkage te beteugelen door de invoerkosten af te stemmen op de strenge milieunormen van de EU. Deze strategie stimuleert wereldwijde concurrenten om aan vergelijkbare klimaatvoorschriften te voldoen en tegelijkertijd eerlijke concurrentie te garanderen. Partnerschappen met niet-EU-landen zullen ook een cruciale rol spelen bij het waarborgen van veerkrachtige toeleveringsketens en het versterken van handelsovereenkomsten, waardoor de economische soevereiniteit van Europa verder wordt gewaarborgd.

Single Market

De horizontale strategie voor de single market van de EU is gericht op het wegnemen van handelsbarrières tussen de lidstaten, het bevorderen van harmonisatie van de regelgeving en het creëren van een wrijvingsloos economisch klimaat. Door governanceprocessen te stroomlijnen en de bureaucratische rompslomp te verminderen, wil de EU naadloze grensoverschrijdende economische activiteiten mogelijk maken.

Er zal een taskforce voor de handhaving van de single market worden opgericht om toezicht te houden op de naleving van de regelgeving, uitdagingen bij de uitvoering aan te pakken en de integriteit van de single market te vrijwaren. Bovendien zullen de inspanningen om de kandidaat-lidstaten in dit kader op te nemen, leiden tot meer investeringsmogelijkheden, een grotere handelscapaciteit en een meer onderling verbonden waardeketen in heel Europa. Deze herschikking zal niet alleen het concurrentievermogen van de EU-industrieën vergroten, maar ook de invloed van Europa in de internationale handelsbesprekingen versterken. Uiteindelijk moeten de effecten van het kompas op de single market uitmonden in een vermindering van de regeldruk met 25 % tot 35 %.  

Decarbonisatie

De Clean Industrial Deal vertegenwoordigt het engagement van de EU om een wereldleider te worden op het gebied van groene industriële ontwikkeling. Dit beleid mobiliseert financiële en regelgevende instrumenten om groene investeringen te stimuleren en het economisch concurrentievermogen te waarborgen en tegelijkertijd de overgang naar duurzame praktijken te vergemakkelijken.  

Aanvullende initiatieven zoals de Industrial Decarbonization Accelerator Act zijn bedoeld om de transformatie van energie-intensieve sectoren naar schonere energieoplossingen te versnellen. De Circular Economy Act ondersteunt dit door hulpbronnenefficiëntie, recycling en vermindering van de impact op het milieu te bevorderen. Als onderdeel van deze strategie zal de EU ook gerichte stimulansen voor technologieën voor koolstofverwijdering invoeren en innovaties bevorderen die de emissies in alle industriële sectoren effectief kunnen verminderen.

Deze onderling verbonden beleidsmaatregelen weerspiegelen de ambitie van de EU om duurzaamheid in evenwicht te brengen met economische veerkracht en technologisch leiderschap. Door sterke regelgevingskaders, financiële stimulansen en innovatiegedreven strategieën te bieden, positioneert de EU zich in de voorhoede van de wereldwijde groene transitie.

Eerste resultaten

CBAM is een cruciaal onderdeel van de decarbonisatiestrategie van de EU en sluit aan bij de bredere doelstellingen van het kompas voor concurrentievermogen. Het mechanisme, dat oorspronkelijk in 2026 volledig zou moeten worden ingevoerd, is nu uitgesteld tot 2027, als gevolg van de inspanningen van de EU om klimaatambities in evenwicht te brengen met economisch concurrentievermogen. CBAM is ontworpen om koolstoflekkage te voorkomen door ervoor te zorgen dat de invoer voldoet aan de EU-emissienormen, waardoor koolstofintensieve goederen die de single market binnenkomen, in feite een prijs worden opgelegd. Hoewel oorspronkelijk toegepast op alle importeurs, introduceert een nieuwe drempel een jaarlijkse vrijstelling van 50 ton, waardoor de nalevingsverplichtingen voor 90% van de importeurs aanzienlijk worden verminderd. Deze wijziging is bedoeld om de administratieve lasten voor kleinere bedrijven te verlichten en tegelijkertijd de regeldruk op grote industriële importeurs te handhaven.

De reikwijdte van CBAM blijft gericht op kernsectoren zoals ijzer, staal, cement, meststoffen, aluminium, waterstof en elektriciteit. Hoewel er geen onmiddellijke uitbreiding is besloten, geven besprekingen aan dat deze zich uiteindelijk kan uitbreiden tot indirecte emissies en downstreamgoederen. Deze potentiële uitbreiding zou de controle van de EU over koolstofintensieve invoer verdiepen, waardoor de nalevingsverplichtingen voor industrieën die afhankelijk zijn van wereldwijde toeleveringsketens toenemen. Om de regeldruk te verminderen, is het proces voor het traceren van emissies vereenvoudigd, waardoor de naleving minder complex wordt voor de getroffen bedrijven. Deze stroomlijning weerspiegelt een bredere trend binnen het kompas voor het concurrentievermogen: het handhaven van hoge milieunormen zonder buitensporige regeldruk te creëren die de economische positie van de EU zou kunnen ondermijnen. CBAM bevindt zich daarom op het snijvlak van klimaatbeleid en internationale handel en versterkt het engagement van de EU om koolstofarm te worden en zorgt er tegelijkertijd voor dat de Europese industrieën concurrerend blijven.

Effecten op de toeleveringsketen  

Het kompas voor concurrentievermogen introduceert een strategische verschuiving in de manier waarop de EU toeleveringsketens beheert, waarbij prioriteit wordt gegeven aan veerkracht, duurzaamheid en technologische autonomie. Een belangrijk aandachtspunt is het verminderen van strategische afhankelijkheden in kritieke sectoren, zoals halfgeleiders, zeldzame aardelementen en schone energietechnologieën. Door productie in Europa aan te moedigen en de inkoopopties te diversifiëren, wil de EU geopolitieke risico's die de toeleveringsketens kunnen verstoren, tot een minimum beperken. Beleid zoals de "Europese preferentie" bij overheidsopdrachten zal bedrijven stimuleren om materialen en componenten binnen de EU te betrekken, wat leidt tot een herstructurering van de toeleveringsnetwerken. Dit vereist echter ook dat bedrijven navigeren door nieuwe nalevingsvereisten en hun leveranciersrelaties aanpassen, vooral voor industrieën die momenteel afhankelijk zijn van niet-EU-markten voor grondstoffen en technologie.

De strategie voor de single market binnen het kompas voor het concurrentievermogen heeft tot doel de regelgeving te stroomlijnen en interne handelsbelemmeringen weg te nemen, waardoor een meer geïntegreerd en wrijvingsloos ecosysteem voor de toeleveringsketen in heel Europa ontstaat. De oprichting van een taskforce voor de handhaving van de single market zal helpen bij het toezicht op de naleving van de regelgeving en het aanpakken van knelpunten in de toeleveringsketens, waardoor inefficiënties als gevolg van bureaucratische versnippering worden verminderd. Door de kandidaat-lidstaten in het kader van de single market op te nemen, breidt de EU bovendien haar leveranciersbestand en investeringsmogelijkheden uit, waardoor een meer onderling verbonden Europese waardeketen ontstaat. Dit zal bedrijven die grensoverschrijdend actief zijn ten goede komen door te zorgen voor meer samenhang in de regelgeving, snellere goedkeuringen en verbeterde logistieke coördinatie, waardoor het risico op verstoringen van de toeleveringsketen als gevolg van inconsistent nationaal beleid wordt verkleind.

Bovendien legt het Competitiveness Compass sterk de nadruk op decarbonisatie, wat de toeleveringsketens aanzienlijk zal hervormen. De Clean Industrial Deal en CBAM zullen industrieën ertoe aanzetten koolstofarme materialen in te kopen en over te stappen op groenere productiemethoden, wat gevolgen heeft voor de handelsstromen voor koolstofintensieve goederen. De invoering van vereenvoudigde emissietracering en de mogelijke uitbreiding van CBAM naar downstreamgoederen zullen bedrijven ertoe verplichten de selectie van leveranciers en logistieke strategieën te heroverwegen om concurrerend te blijven op de EU-markt. Deze verschuiving naar duurzame toeleveringsketens zal kansen creëren voor bedrijven die investeren in circulaire economie, technologieën voor het afvangen van koolstof en oplossingen voor schone energie, maar kan extra kosten met zich meebrengen voor bedrijven die zich niet aanpassen.  

De Europese Commissie erkent de urgentie van de kwestie en de noodzaak om de Competitiveness Compas te ondersteunen met concrete acties en heeft een ambitieus tijdschema opgesteld om haar doelstellingen te bereiken en de motoren van de Europese economie nieuw leven in te blazen. Volgens deze tijdlijn zou tegen het einde van 2025 aanzienlijke vooruitgang moeten zijn geboekt bij het bereiken van de doelstellingen die zijn uiteengezet in de Competitiveness Compas.  

Forward Thinking

Met het oog op de toekomst zet het kompas voor het concurrentievermogen de weg voor een veerkrachtigere, duurzamere en technologisch geavanceerdere Europese economie die wereldwijde uitdagingen het hoofd kan bieden en tegelijkertijd haar leiderschap op het gebied van handel, innovatie en milieunormen kan behouden. Naarmate beleidskaders zoals CBAM, de Clean Industrial Deal en de strategie voor de single market zich blijven ontwikkelen, zullen bedrijven zich snel moeten aanpassen aan wijzigingen in de regelgeving en innovatiegedreven strategieën moeten omarmen om concurrerend te blijven.  

Naarmate de digitale transformatie versnelt, zullen investeringen in AI, kwantumcomputing en groene technologieën bovendien van cruciaal belang worden voor het bepalen van het concurrentievoordeel van Europa. De doeltreffendheid van dit beleid zal echter afhangen van de uitvoering, handhaving en acceptatie door het bedrijfsleven, waardoor het voor de EU van cruciaal belang is om flexibel te blijven bij het verfijnen van haar strategieën en tegelijkertijd economische groei in evenwicht te brengen met duurzaamheid. Op de lange termijn is het kompas voor concurrentievermogen niet alleen een blauwdruk voor beleid, maar ook een routekaart die voortdurend moet worden geëvalueerd en aangepast om ervoor te zorgen dat Europa zijn rol als wereldleider op het gebied van handel, technologie en groene industriële transformatie herwint.

RSM is een thought leader op het gebied van Strategy en International Trade consulting. We bieden frequente inzichten door middel van training en het delen van thought leadership op basis van een gedetailleerde kennis van ontwikkelingen in de branche en praktische toepassingen in de samenwerking met onze klanten. Wilt u meer weten, neem dan contact op met een van onze consultants.