Het evoluerende geopolitieke landschap heeft een complexe en steeds restrictievere omgeving gecreëerd voor de naleving van wereldwijde sancties, met name met betrekking tot Rusland, Iran en Syrië. De laatste sancties van de Europese Unie tegen Rusland intensiveren het toezicht op de defensie-, energie- en financiële sector, terwijl de inspanningen om het ontduiken van sancties te bestrijden, met name door middel van maritieme operaties zoals 'Shadow Fleet', op de voorgrond staan. Ondertussen hebben de VS de beperkingen op de oliehandel van Iran aangescherpt en heeft Syrië selectieve sanctieverplichting gezien om humanitaire hulp te ondersteunen. De Court of Justice of the European Union (CJEU) heeft de nalevingsnormen verder vormgegeven door richtsnoeren te bieden over de regels van het land van herkomst en screeningpraktijken.  

Dit artikel gaat in op het nieuwe sanctiepakket van de EU, de uitdagingen op het gebied van handhaving en opkomende maatregelen, zoals een voorgesteld verbod op Russisch LNG en strengere maritieme regelgeving, en benadrukt de groeiende complexiteit voor bedrijven die door deze sancties navigeren en de evoluerende rol van wereldwijde handhavingsinstanties.

Dit artikel is geschreven door Kristi Rutgers ([email protected]) en Lorena Velo ([email protected]) Kristi en Lorena maken deel uit van RSM Netherlands Business Consulting Services, specifiek gericht op Internationale Handel en Strategie.  

Recente ontwikkelingen voor Russische sancties

EU Parliament Russian Sanctions Package Report – EU Sanctions against Russia 2025: State of play, perspectives and challenges         

Het Europees Parlement heeft een briefing gepubliceerd over de EU-sancties tegen Rusland voor 2025, met betrekking tot handhaving, anti-omzeilingsmaatregelen en sectorspecifieke beperkingen. Sinds 2022 heeft de EU 16 sanctiepakketten uitgevoerd tegen Russische entiteiten, financiële instellingen en belangrijke industrieën. Uit het rapport bleek dat een van de belangrijkste problemen de omleiding van gesanctioneerde goederen via derde landen zoals Kazachstan, Turkije en de Verenigde Arabische Emiraten is. Deze landen fungeren als belangrijke tussenpersonen, waardoor beperkte artikelen uiteindelijk Rusland kunnen bereiken, ondanks directe verboden. Als reactie hierop heeft de EU contractuele clausules ingevoerd die wederuitvoer naar Rusland verbieden en gerichte sancties opgelegd aan entiteiten die ervan worden verdacht de omzeiling te vergemakkelijken. Handhaving blijft echter moeilijk vanwege de complexiteit van internationale handelsnetwerken en het vermogen van bedrijven om transacties te verbergen. Een andere grote hindernis is de zogenaamde "shadow fleet" van Rusland, met de implicaties van het Russisch zoals weerspiegeld in dit artikel (zie paragraaf: “European Parliaments briefing: Russia’s ‘shadow fleet’: Bringing the threat to light").  

Vooruitkijkend overweegt de EU aanvullende maatregelen om haar greep op de handhaving van sancties in 2025 te verstevigen. Het zou kunnen gaan om een volledig verbod op de invoer van Russisch vloeibaar aardgas (LNG) en een strengere handhaving van bestaande oliesancties, evenals een uitbreiding van het verbod tot Russisch aluminium, nikkel en meststoffen. Verhoogde tarieven op de resterende invoer worden ook besproken. Een ander belangrijk voorstel betreft het gebruik van rente op bevroren reserves van de Russische centrale bank om de militaire en wederopbouwinspanningen van Oekraïne te ondersteunen. Daarnaast wordt er opgeroepen tot de oprichting van een orgaan op EU-niveau naast het Amerikaanse Office of Foreign Assets Control (OFAC), dat de handhaving van sancties zou centraliseren en stroomlijnen om de efficiëntie te vergroten. Hoewel deze maatregelen het sanctieregime zouden versterken, zullen ze waarschijnlijk op aanhoudende weerstand stuiten, zowel van de ontwijkende tactieken van Rusland als van bedrijven en landen die terughoudend zijn om de economische banden volledig te verbreken.

16e EU-sanctiepakket tegen Rusland    

Het 16e sanctiepakket van de EU tegen Rusland is gericht tegen 48 personen en 35 entiteiten die de territoriale integriteit, soevereiniteit en onafhankelijkheid van Oekraïne ondermijnen. Dit besluit verhoogt de druk op de Russische militaire en defensiesector door wapenfabrikanten en technologiebedrijven te sanctioneren. De EU heeft volledige sancties opgelegd aan drie entiteiten die Russische ruwe olie vervoeren, wat aanzienlijke inkomsten opleverde voor de Russische regering.

Binnen het nieuwe Russische sanctiepakket richt de EU zich op entiteiten die sanctieontduiking faciliteren via cryptocurrency-uitwisselingen en tussenpersonen uit derde landen, evenals op actoren die de oorlogsinspanningen van Rusland ondersteunen. De maatregelen strekken zich ook uit tot Russische propagandanetwerken, de energiesector, politici in bezette Oekraïense regio's en personen die betrokken zijn bij de gedwongen overbrenging van Oekraïense kinderen. Met deze toevoegingen zijn de beperkende maatregelen van de EU nu van toepassing op meer dan 2.400 personen en entiteiten.

Sectorspecifieke updates: verslag van het Europees Parlement over de schaduwvloot en OFAC-richtsnoeren inzake maritieme  

European Parliaments briefing: Russia’s ‘shadow fleet’: Bringing the threat to light    

Naast het 16e sanctiepakket heeft het Europees Parlement een briefing gepubliceerd over sectorspecifieke maatregelen met betrekking tot Russische 'shadow fleets'. De term verwijst naar een vloot van schepen die zich bezighouden met praktijken die bedoeld zijn om internationale sancties te omzeilen. Deze schepen, soms aangeduid als "drak" of "grey" vloten, verwijzen naar schepen die zich bezighouden met illegale operaties met als doel sancties te omzeilen, de naleving van veiligheids- en milieuvoorschriften te omzeilen, verzekeringskosten en andere illegale activiteiten te vermijden, zoals het opzettelijk uitschakelen van hun automatische identificatiesystemen (AIS) of het uitzenden van valse positiesignalen om hun bewegingen te verbergen.  

Het Europees Parlement beveelt vlaggenstaten aan om AIS-voorschriften te handhaven om black-outs en spoofing te voorkomen, met name voor schepen die onder goedkope vlag varen. Spoofing verwijst naar het opzettelijk uitzenden van valse AIS-signalen om de ware locatie, identiteit of reis van een schip te verbergen. Daarom moeten havenautoriteiten het toezicht verscherpen en sancties opleggen aan schepen die zich niet aan de regels houden, met inbegrip van aanhoudings- of vrachtbeperkingen.

Daarnaast wordt aanbevolen dat maritieme belanghebbenden samenwerken met flag states, havenautoriteiten en financiële instellingen om de activiteiten van de shadow fleet te verstoren. Het wordt aanbevolen om transparante rapportagemechanismen in te stellen en de internationale informatie-uitwisseling te verbeteren om te helpen bij collectieve handhavingsinspanningen.

OFAC-sanctierichtlijnen voor de zeescheepvaart    

Naast de nieuwe EU-maatregelen inzake sancties en shadow fleets heeft het Office of Foreign Assets Control (OFAC) ook bijgewerkte richtsnoeren voor maritieme belanghebbenden met betrekking tot sancties en shadow fleets vrijgegeven. De door het OFAC geïdentificeerde belanghebbenden zijn onder meer grondstoffenmakelaars, verzekeraars, dienstverleners op het gebied van scheepsbeheer, scheepsmakelaars en havenautoriteiten, die allemaal een groter risico lopen om betrokken te raken bij misleidende praktijken om sancties te ontduiken.

OFAC beveelt aan dat maritieme exploitanten due diligence uitvoeren op het eigendom van schepen, reisroutes en handelsdocumenten. Frauduleuze praktijken zoals het "vervalsen" van de locatie van een schip via AIS-manipulatie om de locatie van een schip aan te tonen, worden gebruikt om de ware oorsprong van olieladingen te verbergen. Daarnaast wordt maritieme belanghebbenden geadviseerd om voorafgaand aan het aangaan van een commerciële overeenkomst contractuele clausules aan te nemen die de naleving van de Amerikaanse sanctieregelgeving door de tegenpartij vereisen en actoren in staat stellen dergelijke regelingen indien nodig te verlaten.  

Binnen de richtlijnen legt OFAC verder de nadruk op mogelijke red flags zoals: wijzigingen in originele documenten of opdrachtbrieven die bedoeld zijn om links naar gesanctioneerde activiteiten te verbergen, plotselinge wijzigingen in verzendinstructies die afwijken van gevestigde zakelijke praktijken, en weigeringen om aanvullende informatie te verstrekken wanneer dergelijke details standaard zijn in de branche.  

Amerikaanse personen en entiteiten moeten op de hoogte zijn van beperkingen op transacties met geblokkeerde eigendommen en merkt op dat niet-Amerikaanse entiteiten kunnen worden onderworpen aan OFAC-handhaving of secundaire sancties als zij ertoe leiden dat Amerikaanse personen deze voorschriften overtreden. Om deze risico's aan te pakken, beveelt het OFAC aan dat maritieme belanghebbenden interne nalevingscontroles voor sancties uitvoeren.

Laatste updates over de sancties tegen Iran en Syrië  

Versoepeling van de Syrische sanctie vanuit zowel EU en US perspectief    

De Europese Raad heeft besloten de sectorale sancties tegen de Syrische energiesector (olie, gas en elektriciteit) en vervoer op te schorten vanwege de huidige situatie. De humanitaire vrijstelling wordt voor onbepaalde tijd verlengd. Bovendien zullen er uitzonderingen worden gemaakt op het verbod op bankrelaties tussen Syrische financiële instellingen en financiële instellingen van de lidstaten, waardoor transacties met betrekking tot energie, transport, humanitaire hulp en wederopbouw mogelijk zijn. Vijf entiteiten: Industrial Bank, Popular Credit Bank, Saving Bank, Agricultural Cooperative Bank en Syrian Arab Airlines, zullen van de lijst met bevriezingen van tegoeden worden verwijderd en er kunnen middelen ter beschikking worden gesteld aan de Syrische Centrale Bank. De Raad zal echter de sancties tegen het Al-Assad-regime, de chemische wapensector en de illegale drugshandel handhaven. Bepaalde sectorale maatregelen zullen ook van kracht blijven, waaronder beperkingen op wapenhandel, goederen voor tweeërlei gebruik, apparatuur voor binnenlandse repressie, bewakingssoftware en de invoer/uitvoer van Syrische culturele erfgoedgoederen.

Van Amerikaanse zijde heeft OFAC op 6 januari 2025 de Syria General License (GL) 24 afgegeven, waarmee uitgebreide transacties in Syrië voor zes maanden worden toegestaan ter ondersteuning van essentiële diensten en humanitaire inspanningen. Dit volgt op het einde van het bewind van Assad en heeft tot doel de wederopbouw van Syrië te helpen. Hoewel de sancties tegen Assad, zijn medewerkers en terroristische groeperingen van kracht blijven, staat GL 24 transacties toe voor continuïteit van het bestuur, nutsvoorzieningen en humanitaire hulp. Bestaande humanitaire autorisaties blijven bestaan en er zijn verdere richtlijnen beschikbaar voor naleving en specifieke vergunningsaanvragen.

Aanscherping van de sancties tegen Iran    

Ten slotte heeft het OFAC meer dan 30 personen en schepen gesanctioneerd voor het bemiddelen in de verkoop en het transport van Iraanse aardolie. Doelwitten zijn onder meer oliemakelaars in de VAE en Hong Kong, tankerexploitanten in India en China, en de Iraanse National Iranian Oil Company (NIOC). De gesanctioneerde schepen hebben miljoenen vaten ruwe olie vervoerd en daarmee de destabiliserende activiteiten van Iran gefinancierd. De VS hebben sancties opgelegd aan Iraanse tankers die schip-tot-schip-overdrachten buiten de jurisdictiegrenzen gebruiken om de oorsprong van Iraanse olie te verbergen en beperkingen te omzeilen, gericht op bedrijven en schepen die betrokken zijn bij deze schaduwvlootoperaties. Acht entiteiten uit Iran, India, Maleisië, de Seychellen en de VAE zijn aangewezen en acht schepen worden geïdentificeerd als geblokkeerd eigendom waarin deze entiteiten een belang hebben.  

Sancties Naleving in de praktijk: uitspraken van het CJEU die nalevingsnormen vormgeven

Land van herkomst      

De Court of Justice of the European Union (CJEU) oordeelde in zaak C-67/23 dat de invoer van in Taiwan verwerkte teakstammen niet in strijd is met artikel 2, lid 2, onder a), van Verordening nr. 194/2008, op voorwaarde dat de oorsprong van de goederen door de verwerking wordt gewijzigd. De zaak vloeide voort uit een strafzaak tegen de directeur van W. GmbH, een Duitse onderneming, wegens vermeende schending van EU-sancties die de invoer van goederen van oorsprong uit of geëxporteerd uit Birma/Myanmar verbieden. De directeur voerde aan dat de teakhouten stammen, die in Taiwan waren bewerkt, niet langer onder deze beperking vielen. De CJEU verduidelijkte dat de verwerking van teakstammen tot gezaagd hout een transformatie is die een nieuwe oorsprong bepaalt, wat betekent dat de goederen worden beschouwd als van oorsprong uit Taiwan in plaats van uit Birma/Myanmar. Bovendien oordeelde CJEU dat het verbod op uitvoer uit Birma/Myanmar alleen van toepassing is op goederen die rechtstreeks uit dat land worden geïmporteerd, zodat derde landen die niet onder de sancties vallen, niet worden getroffen.

Bronnen voor screening            

De Court of Justice of the European Union (CJEU) heeft een belangrijk arrest gewezen in Zaak T-748/22 op 25 januari 2025, ter verduidelijking van de criteria voor het identificeren van "geassocieerde personen" in het kader van EU-sancties en de bewijsnormen voor het handhaven van personen op sanctielijsten. Het Hof handhaafde het gebruik van openbaar beschikbare informatie als ondersteunende bronnen wanneer officiële documenten niet beschikbaar zijn, inclusief persberichten en zelfs Wikipedia-vermeldingen, waarin staat: "Although they are extracts from the 'Wikipedia' website, which is a collective online encyclopedia, the information contained in those extracts may nevertheless corroborate information from other sources." Bovendien valideerde de uitspraak het vertrouwen op sancties die waren opgelegd door niet-EU-rechtsgebieden, zoals het Verenigd Koninkrijk, waardoor hun bewijskracht in EU-beoordelingen werd versterkt. Dit besluit heeft brede implicaties voor de handhaving van sancties, aangezien het de flexibele benadering van de EU ten aanzien van bewijsmateriaal bij het aanwijzen van personen bevestigt.    

Forward Thinking

Terwijl de EU en de VS de handhaving van sancties blijven verfijnen en uitbreiden, moeten organisaties zich voorbereiden op een steeds complexer wordend regelgevingslandschap. De strengere beperkingen van de EU tegen Rusland, waaronder een mogelijk verbod op de invoer van LNG en meer toezicht op tussenpersonen uit derde landen, geven aan dat er behoefte is aan meer transparantie van de toeleveringsketen en contractuele waarborgen tegen indirecte blootstelling. Tegelijkertijd geven strengere maritieme nalevingsmaatregelen gericht tegen de Russische "shadow fleet" en de nadruk van OFAC op het volgen van schepen en due diligence aan dat bedrijven die betrokken zijn bij de scheepvaart, verzekeringen en grondstoffenhandel AI-gestuurde monitoringsystemen zullen moeten invoeren en nalevingsprotocollen moeten versterken om handhavingsrisico's te beperken.  

Ondertussen benadrukken uiteenlopende trends in de sancties tegen Iran en Syrië - waarbij Iran te maken krijgt met verhoogde handhaving terwijl Syrië selectieve verlichting ziet - de noodzaak van real-time geopolitieke risicobeoordelingen en aanpasbare nalevingskaders. Recente uitspraken van het CJEU suggereren verder een verschuiving naar bredere bewijsnormen, waarbij bedrijven worden verplicht diverse inlichtingenbronnen, waaronder openbaar beschikbare gegevens en sanctielijsten van derde landen, te integreren in hun due diligence-processen. Vooruitkijkend moeten organisaties prioriteit geven aan proactieve compliance door risicobeoordelingen en transparante tracking van de toeleveringsketen te implementeren.

RSM is een thought leader op het gebied van Strategy en International Trade consulting. We bieden frequente inzichten door middel van training en het delen van thought leadership op basis van een gedetailleerde kennis van ontwikkelingen in de branche en praktische toepassingen in de samenwerking met onze klanten. Wilt u meer weten, neem dan contact op met een van onze consultants.