Van de terugkeer van Trump tot de daaruit voortvloeiende angst voor tarieven en handelsoorlogen, talloze destructieve conflicten over de hele wereld en verwoestende klimaatgerelateerde rampen, we beleven wereldwijd turbulente tijden. Deze geopolitieke ontwikkelingen hebben aanzienlijke ESG-effecten. Geopolitieke spanningen verstoren toeleveringsketens en verhogen de marktvolatiliteit, wat de inspanningen van bedrijven op het gebied van duurzaamheid bemoeilijkt nu bedrijven zich een weg banen door de complexiteit van het opereren in politiek onstabiele regio's, terwijl ze prioriteit blijven geven aan ESG-normen. Deze spanningen en uitdagingen dragen ook bij aan een ongelijker wereldwijd ESG-regelgevingslandschap, wat de naleving voor multinationale organisaties bemoeilijkt omdat ze worstelen om door verschillende wettelijke kaders te navigeren.

Dit artikel is geschreven door Annabelle van der Maarel ([email protected]).  Annabelle is onderdeel van RSM Netherlands Business Consulting Services, specifiek gericht op Duurzaamheid en Strategie.

Conflicten

We zijn getuige van aanzienlijke wereldwijde onrust nu een aantal conflicten zich wereldwijd ontvouwen. Naast de ontelbare schendingen van de mensenrechten en dodelijke slachtoffers, brengen dergelijke conflicten instabiliteit in de regio en enorme schade aan het milieu met zich mee.

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne is sinds februari 2022 aan de gang en heeft geleid tot verstoringen van de energiemarkten en energiezekerheid, (voedsel)toeleveringsketens en geopolitieke allianties. De oorlog heeft de afhankelijkheid van Europa van Russisch gas blootgelegd, waardoor investeringen in alternatieve energiebronnen, waaronder kernenergie, wind en waterstof, zijn versneld. Conflicten als deze hebben geleid tot een herwaardering van ESG-beleggingsstrategieën. Met name Europese ESG-fondsen hebben hun posities in defensiegerelateerde aandelen meer dan verdubbeld, waarbij nationale veiligheid voorop staat.

Er worden nog steeds wreedheden begaan in de aanhoudende oorlog in Gaza. Er vindt een enorme humanitaire crisis plaats waarbij massa's ontheemd raken, infrastructuur wordt vernietigd en maar liefst 46.600 mensen zijn gedood sinds oktober 2023 (hoewel recente studies suggereren dat dit aantal zelfs tussen de 55.000 en 80.000 kan liggen). Het Internationaal Strafhof heeft vastgesteld dat er sprake is van schendingen van het internationaal recht die neerkomen op oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, mogelijk ook genocide. Bedrijven en investeerders staan onder druk om ethisch te reageren, aangezien bedrijven met activiteiten of toeleveringsketens in de regio, of met banden met Israël, het risico lopen op reputatieschade. De daaruit voortvloeiende instabiliteit in de regio heeft gevolgen voor de wereldmarkten door stijgende olieprijzen, handelsbeperkingen, verstoringen van de toeleveringsketen en veiligheidsproblemen.

Onlangs heeft een door Rwanda gesteunde M23-militie een aanval gelanceerd op Goma in de DRC, wat kan leiden tot een breder regionaal conflict. In Soedan woedt sinds het voorjaar van 2023 een burgeroorlog, met aanzienlijke interne ontheemding en mensenrechtenschendingen tot gevolg. Bovendien wacht de wereld op de uitkomst van de val van het regime van Assad in Syrië. Al met al lijkt de wereldwijde instabiliteit op een recordhoogte te zijn.

Troef

De herverkiezing van de Amerikaanse president Donald Trump heeft geleid tot aanzienlijke onrust op nationaal en mondiaal niveau, met dagelijkse krantenkoppen over zijn controversiële beweringen en beleid. Trump ondertekende 26 uitvoerende bevelen op zijn eerste dag terug in functie, waarbij hij zich terugtrok uit verschillende internationale overeenkomsten en al lang bestaand nationaal beleid terugdraaide. Vervolgens is zijn gebruik van chaos en crisis aangeduid als de 'shock and awe'-doctrine. Over het algemeen is het beleid van Trump niet in overeenstemming met ESG-waarden, zoals blijkt uit zijn pro-fossiele brandstofagenda en omkering van de bescherming van de mensenrechten, evenals het gebrek aan transparantie, regelgevend toezicht en ethische zorgen waarvoor zijn vorige regering vaak werd bekritiseerd.

Afwijking van het akkoord van Parijs

Net als bij zijn eerste ambtstermijn in 2017 begon president Trump op zijn eerste dag terug in functie met de terugtrekking van de VS uit de Overeenkomst van Parijs, waardoor de VS een van de slechts vier landen is die geen partij zijn bij de overeenkomst (Libië, Jemen en Iran). Deze beslissing van 's werelds grootste economie en de op één na grootste uitstoter van broeikasgassen, heeft kritiek gekregen van milieuactivisten en wereldleiders. De impact van de vorige terugtrekking van de VS was aanzienlijk, verstoorde de inspanningen om de klimaatverandering aan te pakken, schaadde de internationale klimaatdiplomatie, stopte bijdragen aan klimaatfinanciering en schaadde de internationale geloofwaardigheid van de VS. Volgens de regels van de overeenkomst zal het een jaar duren voordat de terugtrekking officieel wordt. De terugtrekking komt op een moment dat de gemiddelde temperatuur op aarde voor het eerst de 1,5 graden Celsius heeft overschreden, wat aangeeft dat er dringend behoefte is aan onmiddellijke klimaatactie. Daarentegen wil Trump de ontwikkeling van fossiele brandstoffen in de VS uitbreiden en beweert hij tijdens zijn inaugurele rede "we zullen boren, baby, boren". Bovendien wordt gevreesd dat de terugtrekking van de VS een excuus kan zijn voor andere landen om hun klimaatverplichtingen te verminderen, en het potentieel heeft om de energietransitie te vertragen. Net als bij de Overeenkomst van Parijs zullen de VS de Wereldgezondheidsorganisatie verlaten.

Protectionisme

Beloofde Amerikaanse tarieven en dreigende handelsoorlogen zullen leiden tot enorme verstoringen van de toeleveringsketens tussen de VS en zijn belangrijkste handelspartners. Vervolgens zullen die handelspartners waarschijnlijk reageren met tegenmaatregelen. De tijd zal leren hoe veerkrachtig organisaties in de betrokken landen zijn tegen dergelijke verstoringen van de toeleveringsketen. Tarieven zullen ook van toepassing zijn op materialen en producten die nodig zijn voor de overgang naar hernieuwbare energiebronnen en -projecten, waardoor de energietransitie wordt vertraagd. Bovendien, hoewel het protectionisme van Trump gericht is op het terugbrengen van banen naar de VS, heeft het beleid in kwestie ook industrieën die afhankelijk zijn van wereldwijde toeleveringsketens onder druk gezet, wat heeft geleid tot minder banen en loonstagnatie. Over het algemeen creëert het voortdurend veranderende handelsbeleid onzekerheid voor bedrijven, waardoor ze zich minder hoeven te concentreren op ESG-overwegingen en het moeilijker wordt om ESG-verbintenissen op lange termijn aan te gaan.

Koloniaal sentiment

Trump heeft zijn wens geuit om de controle over Groenland te hebben om de Amerikaanse veiligheid in het Noordpoolgebied tegen Rusland en China te vergroten. De interesse van Trump in Groenland komt voort uit de strategische ligging en het potentieel aan hulpbronnen, met enorme reserves aan zeldzame aardmineralen die cruciaal zijn voor technologie, defensie en schone energie. Groenland is een autonoom gebied onder het Koninkrijk Denemarken en de suggestie van Trump heeft voor diplomatieke wrijving gezorgd. De suggestie om een gebied te 'kopen' bracht koloniale sentimenten teweeg en leidde wereldwijd tot veel bezorgdheid. Als reactie hierop heeft Groenland aangekondigd dat het van plan is buitenlandse politieke donaties te verbieden na de dreigementen van Trump.

Evenzo heeft Trump beweringen gedaan over het overnemen van de Gazastrook en het transformeren ervan in de "Rivièra van het Midden-Oosten". Zijn plan omvat het verplaatsen van de Palestijnse bevolking en het herontwikkelen van Gaza om de economische groei te stimuleren. Het voorstel heeft geleid tot aanzienlijke controverse en kritiek, en velen hebben op het plan gereageerd als een schending van het internationaal recht.

Als onderdeel van zijn pro-fossiele brandstofagenda heeft Trump ook zijn voornemen aangekondigd om de Keystone CL- en Dakota Access-pijpleidingen nieuw leven in te blazen, wat controversiële sociale en ecologische implicaties heeft. Deze projecten zijn bedoeld om de energieonafhankelijkheid van Noord-Amerika te verbeteren. Critici hebben echter hun bezorgdheid geuit over mogelijke olielozingen, bedreigingen voor inheems land en het algemene conflict met duurzaamheidsdoelstellingen en -normen.

Terugtrekking uit ESG-verplichtingen

Verschillende grote bedrijven hebben hun ESG-initiatieven teruggeschroefd als reactie op geopolitieke spanningen en economische druk. BP stelde bijvoorbeeld aanvankelijk ambitieuze netto-nuldoelstellingen, maar verwaterde deze toezeggingen later en koos ervoor om zwaarder te investeren in projecten voor fossiele brandstoffen. In 2020 kondigde BP plannen aan om de olie- en gasproductie tegen 2030 met 40% te verminderen als onderdeel van zijn netto-nulstrategie. Na de financiële gevolgen van de oorlog in Oekraïne en de stijgende olieprijzen heeft BP deze doelstelling echter teruggeschroefd tot een vermindering van 25% en heeft het sindsdien de focus verlegd naar investeringen in regio's die rijk zijn aan fossiele brandstoffen. Unilever heeft ook verschillende van zijn ESG-toezeggingen herzien en zijn doelstelling om het gebruik van nieuw plastic te verminderen teruggebracht van 50% tegen 2025 naar 30% tegen 2026. Bovendien heeft Unilever zijn belofte om tegen 2025 jaarlijks 2 miljard euro uit te geven bij diverse leveranciers laten varen en zijn doelstelling laten vallen dat 5% van het personeelsbestand tegen hetzelfde jaar uit personen met een handicap moet bestaan. Een aantal prominente bedrijven hebben hun programma's voor diversiteit, gelijkheid en inclusie (DEI) verminderd als reactie op politieke en economische druk, waaronder Google, Target, Meta en Amazon. Over het algemeen weerspiegelt deze verschuiving een bredere trend waarbij bedrijven prioriteit geven aan onmiddellijke financiële stabiliteit boven duurzaamheidsdoelstellingen op de lange termijn.

Rechtvaardige transitie

Landen met enorme natuurlijke hulpbronnen gebruiken deze vaak als politieke instrumenten, die van invloed zijn op de toeleveringsketens. Door de wereldwijde drang naar schone energie is de vraag naar kritieke mineralen zoals lithium, kobalt en zeldzame aardelementen toegenomen, waarvan er vele geconcentreerd zijn in geopolitiek gevoelige regio's. Daarom is het cruciaal dat we streven naar een 'rechtvaardige transitie', wat betekent dat we ervoor moeten zorgen dat de energietransitie op een rechtvaardige manier plaatsvindt die rekening houdt met alle belangen die op het spel staan bij de transitie, en die iedereen ten goede komt. Het gaat dus om het prioriteren van de bescherming van werknemers en gemeenschappen die worden getroffen door veranderingen in het energie- en hulpbronnenbeleid.

Vooruitdenken

Geopolitiek en duurzaamheid zijn nauw met elkaar verbonden. Aan de ene kant zijn bedrijven zich sterk bewust van geopolitieke risico's, maar zijn ze vaak onvoldoende voorbereid om met dergelijke risico's om te gaan. Aan de andere kant blijkt uit onderzoek dat ESG-geëngageerde bedrijven meer veerkracht tonen tegen geopolitieke risico's, wat de noodzaak benadrukt om ESG-inspanningen te versterken om de risico's voor uw organisatie te minimaliseren. Geopolitieke factoren moeten worden geïntegreerd in duurzaamheidsstrategieën om veerkracht en wendbaarheid op te bouwen om te reageren op snel veranderende omstandigheden. Ondanks de vele uitdagingen die geopolitieke spanningen met zich meebrengen, fungeren ze ook als een katalysator om sneller actie te ondernemen om energieonafhankelijkheid, investeringen in hernieuwbare energie, veerkrachtige toeleveringsketens en duurzame ontwikkeling te bereiken.

Aanbevelingen voor bedrijven om hun ESG-waarden te behouden te midden van geopolitieke spanningen:

  1. Versterk de veerkracht van de toeleveringsketen door leveranciers te diversifiëren, te investeren in ethische inkoop en te zorgen voor transparantie om geopolitieke risico's te beperken.
  2. Blijf op de hoogte van veranderende ESG-regelgeving in verschillende rechtsgebieden.
  3. Investeer in energie- en hulpbronnenzekerheid door over te schakelen op hernieuwbare energiebronnen en de afhankelijkheid van instabiele regio's te verminderen.
  4. Bevorder een transparante organisatie om sterke governancekaders op te bouwen en de duurzaamheidswaarden van uw organisatie over te brengen.
  5. Werk samen met partners in de waardeketen, overheden, organisaties en investeerders om ESG-verplichtingen na te komen, zelfs in tijden van onzekerheid.

RSM is een thought leader op het gebied van duurzaamheidsadvies. We bieden frequente inzichten door middel van training en het delen van thought leadership op basis van een gedetailleerde kennis van ontwikkelingen in de sector en praktische toepassingen in het werken met onze klanten. Wilt u meer weten, neem dan contact op met een van onze adviseurs.