Het ESG-compliancelandschap is snel geëvolueerd, en daar is niet meer bewijs van dan het onlangs gecommuniceerde Omnibus Simplification Package, dat aanzienlijke herzieningen heeft geïntroduceerd van bestaande ESG-regelgeving en de Corporate Sustainability Reporting Directive ("CSRD") in het bijzonder. 

Dit artikel is geschreven door Gidion Lont (GLont @rsmnl.nl), Iman Zalinyan ([email protected] ) en Mario van den Broek ([email protected]).  Gidion, Iman, en Mario maken deel uit van RSM Netherlands Business Consulting Services, specifiek gericht op Duurzaamheid en Strategie.

1. De context bepalen

Omnibus is gepresenteerd om de regeldruk voor bedrijven te verminderen, door CSRD, CSDDD, CBAM en de EU-taxonomie aan te passen. De meest impactvolle voorgestelde aanpassingen voor CSRD zijn de vermindering van het bereik van de getroffen bedrijven met 80% en een vermindering van het aantal te rapporteren datapunten. Het is belangrijk op te merken dat verschillende andere ESG-regelgeving naar verwachting zal doorgaan zoals gepland. De Europese Raad heeft onlangs een standpunt ingenomen over het voorgestelde "stop-de-klok"-mechanisme in verband met de omnibus. Op 1 april keurde het Europees Parlement de spoedprocedure voor het voorstel goed, en de stemming op 3 april maakte de uitstel van de implementatie definitief, waarbij werd besloten tot een uitstel van twee jaar in de toepassing van de CSRD voor bedrijven die nog niet zijn begonnen met rapporteren, en een jaar uitstel van de omzettingstermijn voor de CSDDD. 

2. De rol van KMO's en familiebedrijven in een duurzame toekomst 

Hoewel kmo's en familiebedrijven niet onmiddellijk werden getroffen door de CSRD- en Omnibus-voorstellen, is het van grote waarde om ESG-strategieën en rapportagestructuur toe te passen. Aangezien veel KMO's en familiebedrijven klanten of leveranciers zijn van grote bedrijven, zijn hun partners in de toeleveringsketen begonnen met het verwachten van een bepaald niveau van ESG-adoptie. We stellen vast dat veel KMO's te maken hebben met uitgebreide informatieverzoeken van hun zakenpartners, die ze ofwel niet voldoende kunnen beantwoorden ofwel slechts op ad-hocbasis handelen. Hoewel het verzamelen van informatie de belangrijkste vraag lijkt te zijn voor kmo's van grote partners in de toeleveringsketen, wordt van kmo's verwacht dat ze ESG-prestaties en naleving van gedragscodes voor leveranciers als volgende stappen leveren. Door ESG-rapportagestrategieën in te voeren die in verhouding staan tot hun omvang, kunnen kmo's hun inspanningen stroomlijnen om aan de behoeften van hun zakenpartners te voldoen en ervoor te zorgen dat ze zakenpartners op de lange termijn blijven.  

Het MKB wordt vaak omschreven als de ruggengraat van de economie, goed voor meer dan 60% van alle bedrijven in de EU en 1 op de 7 Nederlandse bedrijven, waaronder 18% van de grote bedrijven (meer dan 250 FTE). 

Volgens het CBS (2022) biedt het MKB werk aan 31% van de volledige Nederlandse beroepsbevolking. Gezien hun familiale erfgoed hebben KMO's vaak sterke waarden, vaak gebaseerd op de cultuur, tradities en ethische principes van de familie. Tijdens de uitgebreide samenwerking met familiebedrijven ontdekte RSM dat veel families ESG al heel lang integreren omdat het deel uitmaakt van hun aard. Daarom is hun benadering van ESG-integratie vaak niet expliciet bedoeld of gestructureerd, en veel KMO's zijn zich zelfs niet bewust van hun ESG-perspectieven omdat het deel uitmaakt van 'gewoon de manier waarop we hier zaken doen'. Door deze natuurlijke en ongeplande aanpak lopen KMO's het risico de kans mis te lopen om dit onbenutte potentieel van ESG-integratie organisatorisch en commercieel te benutten. Bovendien maken onzekere EU-regelgevingsvereisten als gevolg van het omnibuspakket, veranderende consumenteneisen en toenemende verwachtingen van beleggers gestructureerde en strategische ESG-adoptie eerder een noodzaak dan een optie. Dit artikel gaat in op de unieke kansen en uitdagingen van ESG-integratie in familiebedrijven in het onzekere post-omnibus ESG-landschap.

Kmo's hebben over het algemeen een zeer specifieke reeks bedrijfskenmerken in vergelijking met andere bedrijven. Vanwege de persoonlijke betrokkenheid van de familie geven hun waarden vaak vorm aan hun benadering van klanten en werknemers, en aan verantwoorde bedrijfsnormen, waarbij de nadruk ligt op vertrouwen, loyaliteit en langdurige relaties. Omdat ze al generaties lang in hetzelfde gebied actief zijn, hebben ze diepe banden met lokale gemeenschappen, wat leidt tot een sterkere focus en betrokkenheid van belanghebbenden dan andere bedrijven. 
Ze streven bijvoorbeeld naar langdurige relaties met klanten en leveranciers, waarbij eerlijke handelspraktijken voorop staan en een reputatie van betrouwbaarheid en consistentie wordt gecreëerd. Dit wordt ook geïllustreerd door het hebben van meer persoonlijke relaties met hun werknemers, aangezien zij hen doorgaans zien als een verlengstuk van hun eigen gezin, wat resulteert in een grotere loyaliteit en een lager personeelsverloop. Aangezien familiebedrijven van generatie op generatie worden doorgegeven, hebben ze meestal een langetermijnperspectief dat zich richt op het creëren van een erfenis en het onderhouden van het bedrijf voor toekomstige generaties. Deze unieke kenmerken zijn bij uitstek geschikt om duurzaamheidsprincipes te omarmen, waardoor veel KMO's instinctief ESG-principes integreren in hun organisaties en zakelijke relaties.

Hoewel de beschreven kenmerken het MKB klaarstomen voor een succesvolle ESG-integratie, blijven er verschillende uitdagingen over. Omgaan met de uitdagingen van het huidige dynamische ESG-landschap, de onzekere regelgeving en de veranderende verwachtingen van belanghebbenden vereist een gestructureerde en strategische aanpak van de omgang met ESG. Naarmate ESG-regelgeving wordt geïmplementeerd, moeten KMO's hun ESG-integratie formaliseren om te voldoen aan de verplichtingen op het gebied van toeleveringsketen en transparantie. Tegelijkertijd veroorzaken de recente omnibusvoorstellen een hoge mate van onzekerheid over het juridische landschap, wat een nieuwe strategische en flexibele benadering van ESG vereist. Het ontbreekt KMO's echter vaak aan concrete ESG-strategieën en geformaliseerde interne (rapportage)infrastructuren om deze complexiteiten te beheren.

Bovendien biedt de integratie van ESG bedrijven veel voordelen, waaronder efficiëntie en betere relaties met belanghebbenden. Bovendien verwachten veel belanghebbenden, waaronder klanten en investeerders, steeds meer ESG-transparantie van hun partners in de toeleveringsketen om hun doelstellingen en nalevingsverplichtingen, zoals CSRD, te vervullen. Om deze voordelen te ontsluiten, is een duidelijk perspectief op ESG en transparantie over hun ESG-prestaties nodig om de inspanningen aan veeleisende belanghebbenden te laten zien.

Bij het formaliseren van ESG-integratie kunnen KMO's voor een aantal specifieke uitdagingen komen te staan. KMO's hebben de neiging conservatiever te zijn in hun benadering van innovatie en risico's. Dit is deels te wijten aan de wens om de familie-erfenis te beschermen en de stabiliteit van het bedrijf niet in gevaar te brengen. Sommige familiebedrijven kunnen echter ook gedurfde stappen zetten als de familie innovatie hoog in het vaandel heeft staan. Aangezien veel familiebedrijven er de voorkeur aan geven hun activiteiten zelf te financieren, leidt dit tot uitdagingen om de investeringen te doen die nodig zijn om ESG binnen het bedrijf te formaliseren. Veel kleine en middelgrote ondernemingen hebben geen formele governancestructuren, zoals onafhankelijke raden van bestuur of duidelijk beleid, wat tot inefficiënties leidt. Bovendien vertrouwen ze vaak op hun capaciteiten in plaats van op zoek te gaan naar externe ondersteuning. Als ESG-capaciteiten in het MKB niet beschikbaar zijn, kan het formaliseren van ESG-strategieën en (rapportage)structuren uitdagingen opleveren voor deze bedrijven.

3. Bouwen aan een duurzame ESG-strategie 

Het is essentieel om te erkennen dat het landschap van maatschappelijk verantwoord ondernemen evolueert, niet afneemt. Daarom zien we de Omnibus-vereenvoudigingen als een kans voor bedrijven om hun toekomst vorm te geven. CSRD dwong bedrijven om een strikt kader aan te nemen, specifieke processen op te zetten en hun stappen vast te leggen om de goedkeuring van een auditor te verkrijgen. 

Zonder CSRD-compliance en verplichte auditvereisten kunnen bedrijven hun eigen ESG-traject bepalen, vrij van externe wettelijke vereisten. Ze kunnen dus een ESG-strategie en rapportage-infrastructuur ontwikkelen die past bij hun doelstellingen en ambities. Op deze manier kunnen bedrijven zich weer bezighouden met ESG op een manier die zakelijk zinvol is, nieuwe kansen benut en bedrijfsrisico's vermindert. Voor veel bedrijven hebben belanghebbenden zoals klanten, werknemers en investeerders verwachtingen, en andere ESG-voorschriften zijn nog steeds van toepassing op basis van producten, processen of eisen in de toeleveringsketen. Daarnaast blijven de mogelijkheden voor het aanboren van nieuwe markten, het ontwikkelen van duurzame productlijnen en het besparen op kosten ongewijzigd. Ook zullen grotere bedrijven ESG blijven nastreven, gegevens verzamelen en van hun partners binnen de waardeketen eisen dat ze hetzelfde doen.

De vrijheid voor een bedrijf om zijn eigen ESG-strategie vorm te geven, gaat gepaard met grote flexibiliteit en kansen, maar is ook een uitdaging. Bedrijven moeten goed nadenken over waarom ze aan deze reis beginnen, wat hen drijft en waarom. Zeker, na omnibus is het essentieel om ofwel een ESG-strategie te ontwerpen, of, wanneer een bedrijf al een ESG-strategie heeft ontworpen, moet het misschien een aantal van zijn toegepaste principes heroverwegen, vooral in het geval dat de CSRD niet langer leidend is. 

Hieronder staan enkele belangrijke opties die kunnen worden toegepast. 

  • Compliance-gedreven aanpak: Richt zich op het voldoen aan minimale wettelijke en regelgevingsvereisten (bijv. EU CSRD, SEC Climate Disclosure, SFDR). Het beste voor organisaties in de vroege stadia van ESG-adoptie.
  • Benadering van waardecreatie: Integreert ESG in de bedrijfsstrategie om langetermijnwaarde, innovatie en concurrentiedifferentiatie te stimuleren. Omvat duurzame productontwikkeling, principes van de circulaire economie en impactinvesteringen.
  • Stakeholdergerichte aanpak: Geeft prioriteit aan betrokkenheid bij investeerders, werknemers, klanten, regelgevers en gemeenschappen. Gebruikt kaders zoals materialiteitsbeoordelingen om de belangrijkste ESG-prioriteiten te identificeren.
  • Geïntegreerde ESG-aanpak: Integreert ESG in alle bedrijfsfuncties en is afgestemd op corporate governance, supply chain management en operationele efficiëntie. Vaak gekoppeld aan aan duurzaamheid gekoppelde financiering en prestatieprikkels.

Uiteindelijk moet het ontwerp of herontwerp van een ESG-strategie gepaard gaan met een beslissing of op zijn minst een overweging van hoe die strategie resulteert in een specifieke ESG-rapportage-infrastructuur. In dit verband kan een proces in 3 stappen worden overwogen wanneer een bedrijf van mening is dat het zijn huidige ESG-volwassenheid heeft, gekoppeld aan een hernieuwde beoordeling van zijn ESG-profiel om een (herziene) ESG-strategie en rapportage-infrastructuur te ontwerpen (mogelijk een verschuiving van CSRD-principes naar andere rapportagestandaarden zoals GRI of VSME). Hieronder hebben we dit als volgt samengevat: 

RSM-proces 

Rijpheid

Gezien de verschillende factoren die van invloed zijn op ESG-adoptie, kunnen bedrijven overwegen om een gestructureerde aanpak te volgen om te bepalen of, hoe en in welke mate ze ESG in hun activiteiten moeten integreren. ESG is geen one-size-fits-all vereiste: sommige bedrijven moeten voldoen aan strikte regelgeving, terwijl andere ESG strategisch kunnen inzetten voor financiële of marktvoordelen. Onze aanpak stelt bedrijven in staat om rekening te houden met deze verschillen in hun ESG-strategie en rapportage-infrastructuur, zodat deze past bij hun unieke omstandigheden en hun bedrijfsdoelstellingen ondersteunt. 

ESG-profiel 

Het strategische belang van ESG verschilt van bedrijf tot bedrijf op basis van de unieke omstandigheden en de externe context, wat resulteert in een grote complexiteit voor bedrijven om te bepalen wat de beste manier is om door de huidige onzekerheden te navigeren. Dit kan te wijten zijn aan factoren zoals druk van belanghebbenden, verwachtingen van beleggers of blootstelling aan regelgeving. Om een geschikte ESG-strategie te bepalen, ontwikkelde RSM een beoordeling van het ESG-profiel op basis van een reeks gestandaardiseerde criteria, zoals bedrijfsgrootte, financiële houding, blootstelling aan regelgeving, sector, activiteiten en toeleveringsketen, evenals de eisen van de klant. 

Aangezien deze variabelen vaak met elkaar verbonden zijn, kan hun effect op het belang van ESG-integratie exponentieel toenemen als verschillende variabelen worden gecombineerd. Een groot in de EU gevestigd bedrijf dat goed zichtbare consumentenproducten produceert met complexe toeleveringsketens, heeft bijvoorbeeld te maken met meer verwachtingen van belanghebbenden dan een kleinschalige, in de VS gevestigde lokale dienstverlener. 
De onderstaande beslissingsmatrix bevat voorbeelden van verschillende uitkomsten op hoog niveau van een ESG-profiel, die kunnen resulteren in een veelheid aan bedrijfsspecifieke combinaties. 

Voor meer details en achtergrondinformatie over de specifieke variabelen, zie onze whitepaper ''CSRD is (voorlopig) van tafel, maar hoe zit het met ESG?'' hier.

Ontwerp van een ESG-rapportage-infrastructuur 

Een ESG-strategie is ontworpen om bedrijven te helpen risico's te beheren, duurzame groei te stimuleren en waarde op lange termijn te creëren door ESG-principes te integreren in hun activiteiten en besluitvorming. Het schept duidelijkheid en geeft richting, wat gezien de huidige onzekerheid in de EU hard nodig is. De noodzaak en het belang van deze strategie, evenals de samenstelling ervan, kunnen worden bepaald door de ESG-maturiteit van de onderneming en haar ESG-profiel, zoals beschreven in de vorige paragrafen. Bij het bepalen van een ESG-rapportage-infrastructuur hebben organisaties verschillende benaderingen, afhankelijk van hun volwassenheidsniveau, branchevereisten, verwachtingen van belanghebbenden en regelgevingslandschap. Dit kan als volgt worden gevisualiseerd. 

Voorbeeld

Een middelgroot logistiek bedrijf met 180 medewerkers heeft met succes zijn ESG-rapportage-infrastructuur opgebouwd door klein te beginnen en geleidelijk op te schalen. Ze begonnen zich uitsluitend te concentreren op het volgen van hun koolstofemissies met behulp van een eenvoudig spreadsheetgebaseerd systeem dat is afgestemd op de methodologie van de CO2-Prestatieladder. Deze aanvankelijke focus vereiste minimale investeringen, maar leverde onmiddellijke voordelen op: ze stelden vast dat stationair draaiende voertuigen goed waren voor 12% van hun brandstofverbruik, wat leidde tot operationele veranderingen die jaarlijks € 32.000 bespaarden. Naarmate ze vorderden naar niveau 3-certificering op de CO2-Prestatieladder, breidden ze hun rapportage geleidelijk uit met afvalbeheer en trainingsstatistieken voor medewerkers. Aangezien de VSME is aangenomen, implementeert het bedrijf dit als een kader om zich aan te passen aan de wettelijke normen. 

Een goede ESG-rapportage-infrastructuur is in wezen een selectie, prioritering en organisatie van de verschillende hieronder beschreven componenten. Niet alle componenten hoeven even uitgebreid te zijn, afhankelijk van uw strategie, maar moeten wel in balans zijn om correct bij de strategie te passen. Afhankelijk van de strategie kunnen bedrijven kiezen voor een ESG-rapportagekader. Hoewel rapporteren zonder kader mogelijk is, wordt het niet aanbevolen. Het selecteren van het juiste rapportagekader zorgt voor het ontwerpen van een samenhangend en georganiseerd rapport, verhoogt de consistentie en vergelijkbaarheid, vermindert het risico op greenwashing en vergroot het vertrouwen van belanghebbenden. Enkele opties zijn het invoeren van ESRS (voor CSRD), vrijwillige normen voor kleine en middelgrote ondernemingen (VSME, op basis van vrijwillige ESRS), Global Reporting Initiative (GRI, vrijwillig) of ISSB (voornamelijk gebruikt door multinationale ondernemingen buiten de EU). 

Het opbouwen van een ESG-rapportage-infrastructuur hoeft niet complex of arbeidsintensief te zijn. De sleutel is het creëren van een systeem dat in verhouding staat tot de grootte van uw organisatie en is afgestemd op uw specifieke bedrijfsdoelen. Voor zeer grote bedrijven betekent dit dat de volledige ESRS-normen moeten worden aangenomen als deze onder de CSRD vallen. Voor kleinere bedrijven zijn er echter veel tools die veel tools kunnen gebruiken om hun ESG-reis te beginnen, om vooruitgang te boeken en gaandeweg te leren. Door de nieuw ontwikkelde VSME-standaarden toe te passen, kunnen KMO's beginnen met rapporteren op basis van een compleet kader dat is afgestemd op de wettelijke rapportage onder CSRD, waardoor de complexiteit en volledigheid lager zijn. 

Andere kaders zijn onder meer de rapportage van de CO2-Prestatieladder, die met name waardevol is voor het MKB in de bouw, industrie en logistiek. Het biedt een eenvoudige manier om te beginnen met rapporteren over koolstof, speciaal ontworpen voor het MKB. Deze certificering biedt een aanpak op 5 niveaus waarmee bedrijven eenvoudig kunnen beginnen en in hun eigen tempo vooruitgang kunnen boeken. Kmo's profiteren van specifieke vrijstellingen op hogere niveaus, waardoor het toegankelijker is dan veel andere kaderregelingen. Bedrijven die op niveau 3 of hoger zijn gecertificeerd, krijgen vaak een voorkeursbehandeling bij openbare aanbestedingen, waardoor een directe zakelijke stimulans ontstaat.

Voor ESG-rapportagedoeleinden moeten bedrijven de gegevensverzameling intern en in hun hele toeleveringsketen organiseren. Het verzamelen en beheren van gegevens zorgt ervoor dat ESG-rapportage nauwkeurig, betrouwbaar en transparant is. Bedrijven kunnen risico's beoordelen, voldoen aan wettelijke vereisten en duurzaamheid verbeteren door belangrijke statistieken zoals emissies, diversiteit en governancepraktijken bij te houden. 

4. Dit is het moment om opnieuw te beoordelen, opnieuw uit te lijnen en opnieuw te bedenken. 

De weg voorwaarts voor bedrijven die door dit hervormde landschap navigeren, is duidelijk: handel nu, met een doel. Het omnibuspakket is geen pauze in de regelgeving, maar een uitnodiging om ESG opnieuw te definiëren als katalysator voor groei. Hier leest u hoe u deze kans kunt grijpen met behulp van het 3-stappenproces van RSM:  

  • Beoordeel de ESG-volwassenheid opnieuw: Begin met een diagnostische audit van uw huidige capaciteiten. Identificeer hiaten in governance, risicobeheer en betrokkenheid van belanghebbenden. Deze beoordeling is niet alleen een nalevingsoefening, het is een kans om verborgen kansen aan het licht te brengen, zoals kostenbesparingen door middel van circulaire economiepraktijken of innovatie in duurzame productlijnen.
  • Definieer uw ESG-profiel: Stem uw strategie af op uw unieke context.
  • Bouw een schaalbare ESG-rapportage-infrastructuur: Adopteer flexibele tools en frameworks die meegroeien met uw ambities. Implementeer ESG-software om gegevensverzameling te automatiseren, te zorgen voor auditklare controles en inzichten te genereren voor besluitvorming. Transparante rapportage beperkt de risico's van greenwashing en verbetert de toegang tot groene financiering en partnerschappen.

Hoewel het MKB voor verschillende uitdagingen zal komen te staan bij het opzetten van ESG-infrastructuur, is hun natuurlijke integratie van ESG-perspectieven in hun hele organisatie een uitstekende eigenschap om hun potentieel te ontsluiten. Het integreren van ESG en het nemen van de juiste beslissingen over ESG-rapportage vereist echter een gestructureerde en objectieve aanpak.

Het venster om voorop te lopen ligt open: ESG transformeren van een mandaat naar een marktvoordeel. RSM staat klaar om u te begeleiden en op maat gemaakte strategieën te bieden die van duurzaamheid uw sterkste troef maken. RSM is een thought leader op het gebied van Strategie en Duurzaamheid. We bieden frequente inzichten door middel van training en het delen van thought leadership op basis van een gedetailleerde kennis van ontwikkelingen in de branche en praktische toepassingen in de samenwerking met onze klanten. Wilt u meer weten, neem dan contact op met een van onze consultants.